چگونه مفهومی درس بخوانیم؛ راه کارهای مفهومی درس خواندن
احتمالا شما هم بارها از خود یا دیگران پرسیده‌اید که چطور می‌توان یک درس را مفهومی و عمیق یاد گرفت؟ فرق مطالعه مفهومی با روش‌های معمولی چیست و چرا همه توصیه می‌کنند مفهومی بخوانیم؟ اگر چنین سوال‌هایی در ذهن شماست، این مطلب دقیقا برای شما نوشته شده است.
مطالعه مفهومی یعنی چه؟
در سال‌های اخیر، بسیاری از معلمان و مشاوران آموزشی تأکید دارند که کنکور و امتحانات به سمت مفهومی شدن پیش می‌روند. اما بسیاری از دانش‌آموزان با شنیدن این جمله نگران می‌شوند و تصور می‌کنند مطالعه مفهومی یعنی کاری سخت و پیچیده. در حالی‌که این‌طور نیست! کافی است با آگاهی و تمرین، چند روش ساده را وارد عادت مطالعه خود کنید تا به‌مرور بدون تلاش خاصی، مفهومی درس بخوانید و از آن لذت ببرید.
چرا باید مفهومی درس بخوانیم؟
وقتی درسی را فقط حفظ می‌کنید، در کوتاه‌مدت شاید موفق باشید، اما خیلی زود فراموشش می‌کنید. از طرفی اگر طراح سؤال، مطلب را از زاویه‌ی دیگری مطرح کند، شما قادر به پاسخ‌گویی نخواهید بود، چون فقط شکل ظاهری مطلب را حفظ کرده‌اید، نه معنای آن را. اما وقتی مفهومی یاد می‌گیرید، ذهن شما با موضوع ارتباط برقرار می‌کند و حتی اگر سؤال تغییر کند، باز هم می‌توانید پاسخ درست را تحلیل و پیدا کنید.
روش‌های مفهومی درس خواندن
۱. تعیین مباحث مطالعه
قبل از شروع، مشخص کنید امروز قرار است چه مباحثی را بخوانید. نوشتن تیترها روی یک برگه و قرار دادن آن جلوی چشم، به ذهن شما کمک می‌کند تا با دیدی کلی و هدفمند سراغ درس بروید.
۲. خلاصه‌نویسی و نمودار کشیدن
هنگام مطالعه از خلاصه‌نویسی، رسم جدول یا نقشه ذهنی استفاده کنید. وقتی خودتان مطلب را می‌نویسید، ذهن حرکات دست و مسیر فکر را با هم ترکیب می‌کند و همین باعث ماندگاری بیشتر مطالب می‌شود. خلاصه‌ها در زمان مرور هم بهترین منبع یادآوری‌اند.
۳. مرور مطالب گذشته
هیچ درسی در خلأ یاد گرفته نمی‌شود. قبل از یادگیری مطلب جدید، اطمینان حاصل کنید درس‌های قبلی را فراموش نکرده‌اید. اگر پایه‌ی مباحث قبلی ضعیف باشد، یادگیری مطالب جدید هم ناقص خواهد بود.
۴. مطالعه عمیق، نه سطحی
درک مفهوم، از حفظ کردن مهم‌تر است. وقتی درس را می‌خوانید، سعی کنید ارتباط آن با مباحث دیگر را درک کنید. به دنبال فهم باشید، نه فقط تمام کردن فصل. مطالعه عمیق یعنی تحلیل، سؤال پرسیدن و فهمیدن چرایی هر مطلب.
۵. تمرین با حل نمونه سؤال
برای تثبیت یادگیری، باید ذهن را درگیر کنید. با حل کردن انواع سؤال از منابع مختلف، با دیدگاه‌های گوناگون طراحان آشنا می‌شوید. در نتیجه اگر در آزمون با سؤال متفاوتی روبه‌رو شوید، ذهن‌تان شوکه نمی‌شود و راحت تحلیل می‌کند.
۶. درس دادن به خودتان
یک روش طلایی برای یادگیری مفهومی این است که نقش معلم را بازی کنید. مطلبی که خوانده‌اید را با زبان خودتان توضیح دهید یا برایش مثال‌های جدید بسازید. این کار باعث می‌شود مغز فعالانه درگیر مفهوم شود و درس در حافظه بلندمدت شما ثبت شود.
۷. مقایسه و دسته‌بندی مطالب
میان مفاهیم مشابه یا متضاد، جدول مقایسه‌ای بسازید. نوشتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها باعث می‌شود تفاوت‌های ظریف را بهتر درک کنید و در ذهن خود نظم و ساختار ایجاد کنید.
۸. طرح سؤال
برای هر مبحث، چند سؤال طراحی کنید؛ درست مثل یک طراح آزمون فکر کنید. این تمرین، درک شما را از موضوع چند برابر می‌کند و باعث می‌شود از زوایای مختلف به مطالب نگاه کنید.
۹. مرور مداوم
هیچ مطالعه‌ای بدون مرور، ماندگار نمی‌شود. مرور منظم (مثلا روز بعد، یک هفته بعد، و یک ماه بعد) کمک می‌کند تا اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت منتقل شوند.
نکات تکمیلی برای یادگیری مفهومی
پایه‌ای یاد بگیرید
درس را طوطی‌وار حفظ نکنید. وقتی مطلبی را بفهمید، می‌توانید با واژه‌های خودتان آن را بیان کنید، مثال بزنید و حتی از زاویه‌ی تازه‌ای توضیح دهید. این یعنی واقعاً یاد گرفته‌اید.
برنامه‌ریزی کنید
برنامه‌ریزی دقیق و متناسب با توان خود، یکی از پایه‌های موفقیت در مطالعه مفهومی است. زمان‌های خاصی برای خلاصه‌نویسی، مرور و حل تمرین در نظر بگیرید. داشتن هدف مشخص هم باعث می‌شود انگیزه‌تان حفظ شود.
جمع‌بندی نکات کلیدی
- تعیین مباحث پیش از مطالعه
- خلاصه‌نویسی و ترسیم نمودارها
- مرور مطالب گذشته
- مطالعه عمیق و تحلیلی
- تمرین با سؤالات متنوع
- توضیح درس به زبان خود
- مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌ها
- طراحی سؤال
- مرور منظم
- یادگیری ریشه‌ای و برنامه‌ریزی دقیق
سخن پایانی
مفهومی درس خواندن مهارتی است که به‌مرور به دست می‌آید. در آغاز شاید سخت به نظر برسد، اما با کمی صبر و تمرین، نتایج شگفت‌انگیزی خواهید گرفت. به یاد داشته باشید یادگیری عمیق یک مسیر است، نه یک مقصد فوری. اگر مداومت کنید، بعد از چند هفته در آزمون‌ها و نمرات خود پیشرفت چشمگیری خواهید دید. همان‌طور که گفته‌اند:
«گر صبر کنی، ز غوره حلوا سازی!»